درس 9

در این درس با مفهوم کمتر آشنای سهام آزاد شناور آشنا می شویم اما مطلب کمی طولانیست....

بنا به تعریف، سهام شناور آزاد به نسبتی از سهام یک شرکت که در بازار قابل معامله است و با اهداف مدیریتی توسط سهامداران کنترل‌ کننده نگهداری نمی‌شود و در فرآیند معاملات حضور دارد، گفته می‌شود. عرضه و تقاضای این بخش از سهام است که قیمت سهام شرکت را تعیین می‌کند و قابلیت نقدشوندگی سهام را نشان می‌دهد و بخش بلوکه شده به‌ دلیل عدم حضور در فرآیند عرضه و تقاضای روزانه، در نوسان و تعیین قیمت سهام تاثیری ندارد.

موسسه مورگان استنلی، سهام شناور آزاد را به‌صورت درصدی از سرمایه شرکت که به‌ منظور خرید در دسترس سرمایه‌گذاران بین‌المللی قرار دارد، تعریف می‌کند. هم‌چنین این موسسه تاکید می‌کند که سهام شناور آزاد نسبتی از سهام یک شرکت است که در بازار قابل معامله است و با اهداف مدیریتی توسط سهامداران استراتژیک نگهداری نمی‌شود. موسسه مزبور، سهامداران را در یک تقسیم‌بندی کلی به ‌دو دسته سهامداران استراتژیک و غیراستراتژیک تقسیم می‌کند.

سهامداران استراتژیک، معمولا با اهداف مدیریتی و بلندمدت در سهام شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و سهام متعلق به آنها سهام شناور آزاد تلقی نمی‌شود. معمولا این سهامداران عبارتند از دولت، شرکت‌های وابسته به دولت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی، مدیران و اعضا، هیات مدیره شرکت و بستگان آنها، موسسین شرکت، کارکنان شرکت (که به آنها سهام وکالتی غیرقابل فروش اعطا شده باشد مثلا سهام کارمندی یا کارگری که در ایران به آن سهام ترجیحی می گویند) و شرکت‌های زیرمجموعه (در صورتی‌که سهام شرکت اصلی را خریداری کرده باشند).

سهامداران غیراستراتژیک، سهامدارانی هستند که هدف اصلی آنها از خرید و فروش کسب سود است و از خرید سهام یک شرکت اهداف مدیریتی ندارند. معمولا این سهامداران عبارتند از: اشخاص حقیقی و حقوقی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی (صندوق‌های شرکت‌های تابعه و وابسته یک شرکت در این گروه نیستند)، شرکت‌های بیمه (در صورتی‌که هدف شرکت‌های بیمه بنگاه‌داری باشد، به ‌عنوان سهامداران استراتژیک شناخته می‌شوند)، صندوق‌های تامین اجتماعی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پرمخاطره.
در ایران هم سهام شناور آزاد از اوایل دهه هشتاد وجهه قانونی و مقرراتی پیدا کرد و از آن سال‌ها سهام شناور آزاد شرکت‌ها محاسبه و منتشر ‌شد. تعیین درصد دقیق سهام شناور آزاد شرکت‌ها همواره چالش‌برانگیز بوده است و به همین دلیل، تغییراتی را در نحوه محاسبه آن شاهد هستیم. در حال حاضر و براساس اصلاحیه دستورالعمل پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران و مطابق تبصره ذیل بند 3 ماده 6 دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار (مصوب 1 دی 1386 هیات‌ مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار) هر یک از موارد زیر در صورتی که مجموعا بیشتر یا مساوی 5 درصد کل سهام شرکت باشد، جزء سهام شناور تلقی نمی‌شود:

1. سهام نگهداری‌ شده توسط هر یک از سهامداران
2. سهام متعلق به سهامداران خانوادگی (اقوام نسبی درجه اول از طبقات اول و دوم)
3. سهام متعلق به اشخاص حقوقی هم‌گروه با مالکیت مستقیم یا غیرمستقیم
   

در عمل، پس از تهیه فهرست همه سهامداران شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، اقلام فوق خارج شده و باقیمانده به عنوان درصد سهام شناور آزاد شرکت گزارش می‌کنند. بر اساس مصوبه شورای عالی بورس،‌ سازمان بورس و اوراق بهادار متولی محاسبه سهام شناور آزاد محسوب می‌شود.

سهام شناور آزاد یکی از متغیرهای اثرگذار بر افزایش نقدشوندگی، عمق و کارآیی بازار است. نقدشوندگی بیشتر مستلزم سطح سهام شناور آزاد بالاتر برای شرکت‌هاست. مطالعات هم نشان می‌دهد افزایش سهام شناور آزاد موجب کاهش امکان دستکاری قیمت، کاهش ریسک نقدشوندگی و دستیابی به قیمت عادلانه‌ نزدیک به ارزش ذاتی می‌شود.
برای سرمایه‌گذاران خیلی مهم است میزان سهام شناور آزاد یک شرکت پذیرفته شده در بورس را بدانند؛ زیرا یک شاخص مهم در تعیین نقدشوندگی سهام آن شرکت است. سهام با نقدشوندگی بالا می‌تواند با هزینه کمتر (منظور در محدوده‌نوسان کوچک‌تر) دادوستد شود، در حالی‌ که پایین بودن سهام شناور آزاد علامتی است از نقدشوندگی کم که هم بر خریداران و هم بر فروشندگان اثر می‌گذارد.
دسترسی به شمار بیشتری از سهام شرکت برای انجام معاملات، ‌خریداران و فروشندگان بیشتری را قادر به مشارکت در بازار می‌سازد. سهام شناور آزاد اندک حکایت از آن دارد که مقدار کمی از سهام شرکت در دسترس است و در نتیجه تعیین قیمت منصفانه در زمان کوتاه برای خریداران و فروشندگان میسر نیست.

به ‌طور کلی می‌توان مزایای افزایش سهام شناور آزاد را برای سرمایه‌گذاران به صورت زیر بیان کرد:

1. کاهش امکان دستکاری قیمت و دخالت در قیمت‌های بازار
2. کاهش ریسک نقدشوندگی
3. عادلانه‌تر شدن قیمت سهام شرکت و نزدیک شدن آن به ارزش ذاتی

با درک این موضوع در دهه اخیر، بسیاری از بورس‌ها برای اینکه شاخص آنها بیانگر وضعیت دقیق‌تری از بازار باشد، سهام شناور آزاد را در فرمول محاسبه شاخص دخالت داده‌اند. به این منظور، ابتدا تعریف دقیقی از سهام شناور آزاد ارائه کرده‌اند که در آن به‌طور مشخص به دو گروه از سهامداران استراتژیک و غیراستراتژیک، اشاره شده است. بر اساس تجربه‌ بورس‌های مختلف، در تمامی بورس‌ها استفاده از سهام شناور آزاد در محاسبه شاخص، در جهت منافع سهامداران ارزیابی شده است و آن را از عوامل مهم در شفاف‌سازی و واقعی‌تر کردن شاخص بازار دانسته‌اند. ذکر این نکته ضروری است که از ابتدای سال 1388 شاخص 30 شرکت بزرگ مبتنی بر سهام شناور آزاد در بورس تهران هم محاسبه می‌شود.
میزان سهام شناور آزاد در بورس تهران 20 درصد است. این رقم در بورس‌های کشورهای توسعه یافته بیش از 60 درصد است. در بسیاری از کشورها، بیشتر سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس همچنان در اختیار سهامداران کنترل‌کننده یا موسسین شرکت قرار دارد. با وجود الزامات برای عرضه عمومی سهام، بسیاری از سهامداران کنترل‌کننده تمایل ندارند سهام شرکتشان در بازار عرضه شده تا معامله شود. دلایل وجود تمرکز مالکیت سهام که ارتباط زیادی با سهام شناور آزاد دارد، در بسیاری از بازارهای در حال توسعه عبارتند از:

1. عدم عرضه سهام توسط سهامداران استراتژیک به‌ دلیل نگرانی از آسیب‌پذیری شرکت‌ها در تصاحب و اینکه در صورت تصاحب بخشی از سهام توسط دیگر سهامداران در بسیاری از موارد ترکیب مناسبی جهت راهبری شرکت به وجود نمی‌آید.
2. حضور دولت‌ها در توسعه اقتصادی به ‌ویژه در بخش‌های استراتژیک کشورهای در حال توسعه که ایران هم از این قاعده مستثنی نیست.
3. فقدان تنوع در بین سرمایه‌گذاران.
4. به ‌کارگیری استراتژی‌های بلندمدت توسط سهامداران استراتژیک یا موسسین شرکت.
   

علاوه بر موارد فوق، در نظر داشته باشید که بیش از 40 درصد از ارزش فعلی کل بازار و معاملات، مربوط به عرضه‌های شرکت‌های اصل 44 در چند سال اخیر است نه 40 سال گذشته.  بنابراین، بالا بردن درصد سهام شناور آزاد شرکت‌های عرضه شده با توجه به اندازه آنها نیازمند زمان است. در این میان، باید یادآور شد که برنامه‌های تصمیم‌سازان بازار سرمایه هم در جهت افزایش سهام شناور است. نگاهی به دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس تهران و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی موید این مطلب است، چراکه مشوق‌های مالیاتی خاصی برای بالابردن سطح سهام شناور آزاد طراحی شده است.

البته برخی معتقدند سهام شناور آزاد بالا (مانند صدرا یا معادن روی) باعث ضعیف شدن روند صعودی و رفتارهای هیجان زده نزولی در موقع هراس بازار می‌شود. ولی به طور کلی، سهام شناور آزاد موجب افزایش نقدشوندگی، عمق و کارآیی بازار می‌شود. همچنین افزایش سهام شناور آزاد موجب کاهش امکان دستکاری قیمت، کاهش ریسک نقدشوندگی و دستیابی به قیمت عادلانه‌ نزدیک به ارزش ذاتی می‌شود.
در حال حاضر، حداقل میزان سهام شناور آزاد در بورس تهران 10 درصد برای شرکت‌های پذیرفته شده در بازار دوم تعیین شده است و این نصاب در تابلوی فرعی و اصلی بازار اول به ترتیب 15 و 20 درصد است. جالب است بدانید که حتی در بورس‌های توسعه یافته دنیا نظیر بورس لندن‏‌، ایتالیا، بورس بلژیک هم حد نصاب مزبور 25 درصد است. در بورس فیلیپین در حال حاضر حداقل سهام شناور آزاد هر شرکت ‌باید 10 درصد از کل سهام منتشره آن باشد. همچنین در بورس آتن شرکت‌های پذیرفته شده باید حداقل 20 درصد از سهام خود را بین سرمایه‌گذاران عرضه کنند. تعداد سرمایه‌گذاران نیز باید بیش از 2000 نفر و هریک از آنها باید کمتر از 2 درصد سهام را در اختیار داشته باشند.

از مهم‌ترین عوامل مقاومت در برابر افزایش سهام شناور آزاد توسط شرکت‌ها در کشور ما شاید عدم آشنایی سهامداران عمده شرکت‌ها با مزایای بی شمار بالا بودن سهام شناور آزاد است. در کنار آن می‌‌توان به نگرانی برخی سهامداران عمده شرکت از امکان تصاحب سهام شرکت توسط سایر سهامداران اشاره کرد که به آنها امکان نمی‌دهد تا سهام خود را برای افرایش درصد سهام شناور آزاد در بازار عرضه کنند.
شاید بهترین نوع مشوق به شرکت‌ها در جهت افزایش سهام شناور آزاد با تصویب قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید داده شده است. با توجه به تصویب قانون «توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید» (مصوب 25 آذر 1388 مجلس شورای اسلامی)، شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس که سهام شناور آزاد آنها به تایید سازمان حداقل 20 درصد باشد، از بخشودگی مالیاتی دو برابری برخوردار خواهند بود. در مورد برخی از شرکت‌ها این صرفه‌جویی در هزینه مالیات، بسیار با اهمیت خواهد بود.

از برآیند مفاهیم درس قبلی و این درس شاید بتوان به این نتیجه رسید که گرچه هنوز سهام شناور بازار بورس ایران چندان بالا نیست اما می توان به جای تحلیل شاخص کل آهسته آهسته شاخص شناور آزاد را تحلیل نمود تا از مهندسی شدن شاخص با انجام معاملات بلوکی جلوگیری کرد و فقط فرآیند عرضه و تقاضا شاخص را بسازد...

پایان درس نهم
امیدوارم مطلب فوق برای همگی دوستان جدید و تازه بوده باشه...
موفق باشید