درس 8

در این درس با مفهوم شاخص آشنا می شویم...

کلمه شاخص (INDEX) در کل، به معنای نمودار یا نشان دهنده، یا نماینده میباشد. شاخص، کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن می باشد و وسیله ای برای اندازه گیری و مقایسه پدیده هایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند، که بر مبنای آن میتوان، تغییرات ایجاد شده در متغیرهای معینی را در طول یک دوره ، بررسی نمود.
محاسبه شاخص برای هر شرکت، صنعت یا گروه یا دسته، امکان پذیر است و می توان آن را محاسبه نمود. برای محاسبه شاخص، یک سال را به عنوان سال مبنا یا پایه فرض کرده و پس از تقسیم ارزش جاری، بر ارزش مبنا (ارزش سال پایه)، آن را در عدد 100 ضرب می کنیم. عدد بدست آمده، شاخص آن گروه یا دسته مورد نظر را به ما نشان می دهد. در هر بازار بورس اوراق بهاداری، میتوان بنا بر احتیاج و کارایی شاخصهای زیادی را تعریف و محاسبه نمود.

در تمام بورس های دنیا نیز، شاخص های زیادی برای گروهها و شرکتهای مختلف محاسبه می شود. بعنوان مثال در بازار سهام امریکا شاخص داو جونز ( DOW &JONES) تغییرات 30 شرکت صنعتی 20 شرکت حمل و نقل و 15 شرکت خدماتی را نشان میدهد و یا شاخص نزدک (NASDAQ) تغییرات سهام خارج از بورس را نشان می دهد. بورس نیویورک S&P250 که برای 250 شرکت محاسبه می شود و S&P500 که برای 500 شرکت محاسبه می شود.

در بورس اوراق بهادار تهران نیز، شاخص های زیادی محاسبه می گردد، که هر شخص یا گروهی بنا به نیاز خود از آنها استفاده میکند .

شاخص کل قیمت (TEPIX)
شاخص کل قیمت، که مخفف کلمه TEHRAN PRICE INDEX می باشد، یکی از اصلی ترین شاخصهای بورس اوراق بهادار تهران است که روش محاسبه آن بر اساس فرمول زیر (فرمول لاسپیرز ) انجام میگیرد.

{(ارزش جاری بازار * تعداد سهام منتشره) تقسیم بر (ارزش پایه سهام * تعداد سهام در سال پایه)} * 100

که در این محاسبه سال پایه سال 1369 میباشد. این شاخص گویای آن است که ارزش کل بازار، نسبت به سال پایه ،یا همان سال 1369 ، چند برابر شده. فرضا شاخص 12700 نشان می دهد، که ارزش بازار نسبت به سال 1369 که سال پایه می باشد، 127 برابر گردیده است. شاخص کل قیمت، در بورس تهران برای سه گروه محاسبه می شود که عبارتند از:

1. شاخص قیمت کل بازار : که در محاسبه آن قیمت سهام تمام شرکتهای معامله شده تاثیر داده میشود .

2. شاخص قیمت تالار اصلی (بازار اول) : که در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکتهای معامله شده در تابلو اصلی تاثیر داده میشود.

3. شاخص قیمت تالار فرعی (بازار دوم) : که در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکتهای معامله شده در تابلوی فرعی تاثیر داده میشود.

4. شاخص صنعت : شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران در صنایع مختلفی طبقه‌بندی شده‌اند. این طبقه‌بندی که براساس روش ISIC صورت می‌گیرد، منجر به تفکیک 36 صنعت در بورس تهران تا اردیبهشت ماه 1384 شده است. بورس تهران اقدام به محاسبة شاخص قیمت برای هر صنعت می‌کند که همگی با فرمولی مشابه شاخص کل قیمت محاسبة می‌شوند. در یک تفکیک کلی‌تر، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران به دو گروه صنعت و مالی تقسیم شده‌اند که گروه مالی در برگیرنده شرکت‌های واسطه‌گری‌های مالی و گروه صنعت شامل کلیه شرکت‌های بورس به جز واسطه‌گری‌های مالی است. بورس تهران به محاسبة شاخص قیمت برای این دو گروه کلی نیز می‌پردازد که با نام شاخص مالی و شاخص صنعت منتشر می‌شوند و هر دو در طراحی، محاسبه و تعدیل از معیارهای شاخص کل قیمت پیروی می‌کنند.

5. شاخص 50 شرکت فعالتر : این شاخص که نشان‌دهنده سطح عمومی قیمت 50 شرکت فعالتر بورس تهران است با دو روش متفاوت محاسبه می شود. در روش اول که منجر به محاسبة شاخص 50 شرکت فعالتر می‌شود از روش میانگین ساده استفاده می گردد و روش دوم منجر به محاسبه شاخص 50 شرکت فعالتر از روش میانگین موزون می‌شود. آن چه در انتخاب 50 شرکت مزبور که در دوره‌های سه ماهه صورت می‌گیرد، بیشترین اهمیت را دارد تعداد روز‌های دادوستد شرکت‌ها است. ترکیبی از قدرت نقدشوندگی سهام و میزان تاثیر گذاری شرکت ها بر بازار، در چارچوب معیارهای سه گانه که شامل میزان دادوستد سهام در تالار معاملات، تناوب دادوستد سهام در تالار معاملات و معیار تاثیر گذاری شرکت بر بازار  می باشد، ملاک اصلی برای گزینش 50 شرکت است و به همین سبب شاخص مزبور را شاخص 50 شرکت فعالتر نامیده است.

6. شاخص 30 شرکت بزرگ : شاخص 30 شرکت بزرگ، شاخصی است که به‌ صورت میانگین وزنی و براساس سهام شناور آزاد محاسبه می‌شود و عملکرد 30 شرکت بزرگ پذیرفته‌شده در بورس تهران را اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص برای نشان‌ دادن روندکلی معاملات سهام ‌پذیرفته‌ شده در بورس تهران طراحی شده است و سهام 30 شرکت که از میان 100 شرکت بزرگ دارای ارزش معاملات بالا انتخاب می‌شوند را دربرمی‌گیرد.

   انتخاب شرکت‌ها براساس ارزش بازار و معیارهای نقدشوندگی انجام می‌شود و این شاخص سهام 30 شرکت از میان 100 شرکت بزرگ بورس تهران که حداقل 3 ماه از پذیرش و معامله آن‌ها در بورس گذشته باشد، ارزش ماهانه معاملات آن در 6 ماه گذشته بیش از 25 درصد میانگین ارزش ماهانه معاملات 100 شرکت بزرگ در همان دوره باشد و درصد سهام شناور آن کمتر از 10درصد نباشد را شامل می‌‌شود.

7. شاخص آزاد شناور : شاخص آزاد شناور بر اساس مصوبه های قبلی از اسفند ماه سال 1387 به بورس اوراق بهادار وارد شد و محاسبات آن از تاریخ 1388/01/01 به طور آزمایشی در حال انجام است. این شاخص با مبنای 10 هزار واحد محاسبه می گردد و بر اساس میزان سهام شناور آزاد شرکت ها در بورس حساب می شود. با ورود شاخص آزاد شناور آن قسمتی از سهام شرکت ها که در اختیار سهامداران عمده قرار دارد و بلوکه شده است دیگر در شاخص بورس تاثیرگذار نیست و شاخص روند منطقی تری را دنبال خواهد کرد. استفاده از این شاخص در بورس های بین المللی جایگاه ویژه ای دارد و برای فروشندگان و خریداران سهام، استناد به شاخص شناور آزاد از اهمیت بالایی برخوردار است. پس از به کار گیری این شاخص شاهد تاثیر گسترده سهام شرکت هایی خواهیم بود که از ارزش کمتر ولی حجم سهام شناور آزاد تری در بورس اوراق بهادار برخوردارند. (اگر دنبال مفهوم سهام شناور آزاد هستید درس بعدی را دنبال کنید)

ویژگیهای شاخص کل قیمت عبارتند از :

• موزون بودن : بدین معنا که، چون در محاسبه آن، ارزش سهام در تعداد سهام منتشره ضرب میگردد، پس تغییرات قیمت سهام بر اساس تعداد سهام منتشر شده شرکتها ، در شاخص تاثیر گذار است. یعنی هر چقدر تعداد سهام منتشره شرکت بیشتر باشد، تغییرات قیمت سهم مورد نظر تاثیر بیشتری بر روی شاخص خواهد گذاشت.

• جامع بودن : این شاخص، به لحاظ اینکه بر اساس تغییرات سهام تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، محاسبه میگردد، لذا خصوصیت جامع بودن را داراست .

• در دسترس بودن : شاخص کل قیمت، به لحاظ اینکه بصورت لحظه ای توسط سازمان بورس اوراق بهادار محاسبه و در اختیار افراد قرار می گیرد، لذا دارای خصوصیت در دسترس بودن میباشد.
  

موارد تعدیل شاخص کل قیمت
شاخص کل قیمت در موارد زیر تعدیل میگردد و در حقیقت تغییرات ناشی از موارد زیر در مقدار شاخص اثری ندارد.

1. ورود و خروج شرکتها : به هنگام ورود و خروج شرکتها، به دلیل افزایش یا کاهش ارزش جاری سهام، اصولا ارزش پایه سهام تعدیل می گردد، تا تغییری در عدد شاخص حاصل نشود. به عبارتی با افزایش صورت کسر در مخرج آن تغییری می دهند، تا حاصل تقسیم صورت بر مخرج تغییر نکند.

2. افزایش سرمایه از طریق آورده و یا مطالبات سهامداران : به علت اینکه با افزایش سرمایه از طریق آورده و یا مطالبات سهامداران، ارزش جاری سهام افزایش می یابد، لذا، در این موارد نیز، ارزش پایه سهام، باید به گونه ای تعدیل گردد تا تغییری در عدد شاخص حاصل نگردد.

3. ادغام شرکتها : در صورت ادغام دو یا چند شرکت، در هم، نیز می بایست در ارزش پایه سهام تغییر داده شود، تا عدد شاخص تغییری نکند .

ولی در برخی موارد نیازی به تعدیل شاخص نمی باشد که این موارد عبارتند از :

1. افزایش سرمایه از محل اندوخته : زیرا در این حالت، همان مبلغ اندوخته که متعلق به سهامداران بوده، بصورت سهام جدید به آنها داده میشود، پس تغییری در حقوق صاحبان سرمایه اتفاق نیفتاده ، لذا در این حالت نیازی به تعدیل شاخص نیست.

2. تجزیه و تجمیع سهام : در این حالت نیز تنها تعداد سهام منتشره تغییر یافته و چون به تناسب ان قیمت سهم نیز تغییر می یابد، لذا نیازی به تعدیل شاخص نیست . البته لازم به ذکر است که در ایران عملا اینکار امکان پذیر نیست و ارزش اسمی هر سهم بطور ثابت 1000 ریال میباشد.

3. پرداخت سود نقدی : در این حالت نیز چون اصولا به تناسب پرداخت سود نقدی، قیمت سهام نیز، کاهش می یابد، لذا نیازی به تعدیل عدد شاخص نیست .
   

شاخص بازده نقدی (TEDIX)

این شاخص در یک تعریف کلی نشان دهنده روند کلی تقسیم سود در شرکت ها می باشد که به همین دلیل در  اکثر روزهای سال تغییرات اندکی دارد مگر در فصل مجامع.

شاخص 50 شرکت برتر یا tx-50 (به روش میانگین ساده)

معمولا هر سه ماه یکبار، 50 شرکت برتر در بورس اوراق بهادار معرفی می گردند. شاخص tx-50 نشان دهنده میانگین قیمت سهام 50 شرکت برتر می باشد. محاسبه این شاخص به روش محاسبه شاخص داو جونز میباشد. به عبارتی در این محاسبه، تعداد سهام منتشره شرکت تاثیر داده نمی شود و تنها از جمع قیمت سهام 50 شرکت تقسیم بر تعداد آنها ( تعدیل شده ) بدست می آید . (این تعداد در اولین روز محاسبه یعنی ابتدای سال 1379 عدد 50 بوده که بعدها به تدریج تعدیل شده )

شاخص tx-50 نیز در موارد زیر باید تعدیل شود. یعنی عدد 50 در مخرج را باید به گونه ای تغییر داد تا تاثیر تفاوت قیمت بر شاخص به خاطر موارد زیر خنثی گردد.

مواردی که شاخص مذکور تعدیل میشود عبارتند از :

1. در صورت افزایش سرمایه به هر روشی (چه آورده و چه اندوخته )
2. ورود و خروج شرکتها از لیست 50 شرکت برتر در پایان هر سه ماه
   
3. تجزیه و تجمیع سهام ( که فعلا در ایران امکان پذیر نیست )

شاخص 50 شرکت برتر یا tx-50 (به روش میانگین موزون)
این شاخص نیز بوسیله تغییرات ارزش سهام 50 شرکت برتر محاسبه می شود ولی طرز محاسبه آن به روش میانگین موزون ( روش لاسپیرز ) می باشد و تعداد سهام منتشره شرکتها در محاسبه آن تاثیر گذار است.

بنابراین محاسبه شاخص های مختلف، بر اساس فرمولهای قراردادی انجام میگیرد و هر شاخصی بنا بر داده ها و فرمول مورد استفاده می تواند گویای تغییرات خاصی باشد. لذا به غیر از شاخص کل قیمت که نشان دهنده تغییرات قیمت کلیه شرکتها می باشد مابقی شاخص ها بنا بر نوع محاسبه و شرکتهایی که در آن مورد محاسبه قرار می گیرند باید تفسیر شوند. حال که تا حدودی با نحوه محاسبه شاخص های مختلف آشنا شدیم، لازم است با توجه به اینکه سهام چه شرکتهایی در شاخص مورد نظر تاثیر گذار بوده اند، تفسیر لازم را از شاخص مورد نظر داشته باشیم.

پایان درس هشتم
مطالب و فرمول ها در مورد شاخص بسیار است اما نیازی به دانستن آنها نیست. همین که با مفهوم شاخص آشنا باشیم برای معامله کردن کافیست...
موفق باشید